XOLESİSTİT


Xolesistit – öd kisəsinin iltihabıdır. Xora xəstəliyi ilə yanaşı, həzm orqanlarının xəstəlikləri sırasında aparıcı yerlərdən birini tutur.
Öd kisəsinin kəskin və xroniki iltihabının əmələ gəlməsində bakterial infeksiya və ödün durğunluğu vacib faktorlardandır. İnfeksiya törədicilərinin öd kisəsinə daxil olma yolları – onikibarmaq bağırsaqdan, hematogen (qan vasitəsilə) və limfogen (limfa vasitəsilə) yolla baş verir.

Gedişinə görə kəskin və xroniki; öd kisəsində daşın olub olmamasından asılı olaraq isə kalkulyoz (bax: öd daşı xəstəliyi) və qeyri kalkulyoz (daşsız) xolesistit ayırd edilir.

Kəskin xolesistit sağ qabırğaaltı nahiyədə güclü ağrılarla başlayır. Ağrı belin sağ tərəfinə, sağ çiyinə və kürəyə verə bilər. Ağrı ürəkbulanma və qusma ilə müşayiət olunur. Bəzən bədən hərarətinin yüksəlməsi qeyd edilir. Ağrı tutması bir neçə gün, hətta 1-2 həftə davam edə bilər. Ağrının intensivliyi tədricən azalır, o, daimi, küt, periodik olaraq güclənən xarakter alır.          
Kəskin xolesistiti olan xəstələr hökmən xəstəxana şəraitində, cərrahi şöbədə müalicə olunmalıdırlar. Xəstəliyin erkən stadiyalarında müalicə konservativ (qeyri cərrahi) ola bilər: aclıq, sağ qabırğaaltına soyuq əşyanın qoyulması, spazmolitik vasitələrin və geniş spektrli antibiotiklərin tətbiqi və s. Bütün bunların effekti olmadıqda, elə xəstəliyin ilk saatlarında cərrahi müdaxiləyə - xolesistektomiyaya, ehtiyac duyula bilər.

Xroniki xolesistit sağ qabırğaaltı nahiyədə ağırlıq hissi və ya küt ağrılarla, bəzən ağızda acılıqla biruzə verir. Xəstəlik periodik olaraq kəskinləşmə verə bilər. Kəskinləşmə dövrü kəskin xolesistitin əlamətləri ilə biruzə verir.

Ümumiyyətlə, öd kisəsinin xroniki iltihabının əsas səbəbləri müasir insanın qidalanma və həyat tərzi ilə bağlıdır. Rasionda heyvan mənşəli yağların, şəkər və digər şirniyyat növlərinin miqdarı daha da artmış, bununla bahəm bitki mənşəli qida məhsulları - tərəvəz, meyvə, kobud üyüdülmüş undan çörək və s. xeyli azalmışdır. İnsanların fiziki aktivliyi də kəskin surətdə aşağı enmişdir. Belə hipokineziya (fiziki aktivliyin azalması), sözsüz ki, ödün öd kisəsindən və öd yollarından evakuasiyası (daşınması, hərəkəti) prosesinə öz mənfi təsirini göstərir və bununla da xroniki iltihabın inkişafına şərait yaradır.
Xroniki xolesistit uzun müddət, bəzən illərlə, on illərlə davam edə bilər, və bu zaman remissiya (xəstəliyin əlamətlərinin sönməsi, nisbi sakitlik dövrü) vaxtaşırı kəskinləşmələrlə əvəz olunur.
Kəskinləşmənin qarşısını almaq mümkündürmü? Bəli, mümkündür, və bu, əsas etibarı ilə, xəstənin özündən asılıdır.
Xroniki xolesistitin kəskinləşməsində vacib rol oynayan, ödün öd yollarında durğunluğudur. Deməli, ilk növbədə çox hərəkət etmək, aktiv həyat tərzi keçirmək lazımdır. İş şəraiti oturaq, az hərəkətli olan adamlar gün ərzində, heç olmazsa, qısaca gimnastika üçün vaxt tapmalıdırlar. Lakin, kalkulyoz xolesistiti olan (öd kisəsində daş olan) xəstələr, daşın tərpənərək, öd yollarını tutması təhlükəsi ilə əlaqədar, kəskin hərəkətlərdən imtina etməlidirlər.
Çox vaxt, xroniki xolesistiti olan xəstələr, dərman preparatlarına arxayın olaraq, qidalanma rejimini gözləmirlər. Yeri gəlmişkən, onu qeyd etmək lazımdır ki, ödün öd kisəsindən çıxması yalnız qida qəbuluna cavab olaraq baş verir. Ona görə də, gün ərzində qidanın tez-tez (sutkada 4-5 dəfə) və dəqiq olaraq müəyyən edilmiş saatlarda qəbul edilməsi ödün evakuasiyasını normallaşdırır.
Öd kisəsinin normal funksiyasının təmin olunması üçün vacib şərt qidanın tərkibində olan heyvan və bitki mənşəli zülalların optimal mütanasibliyidir.
Heyvan mənşəli zülalın məmbəyi kimi piysiz əti, quş ətini, süzmə və digər süd məhsullarını, yumurtanı göstərmək olar.
Yeri gəlmişkən, xolesistit zamanı yumurta yemək olar, ya olmaz və nə qədər yemək olar sualı xəstələri çox maraqlandırır. Yumurta sarısı güclü ödqovucu təsirə malikdir. Ona görə də xroniki xolesistiti olan xəstələr rasionlarına həftədə 3-4 yumurta, omlet (unla çalınmış yumurtadan qayğanaq) və ilıq bişirilmiş şəkildə, daxil edə bilərlər.
Bitki mənşəli zülal – tərəvəz, meyvə və giləmeyvələrin, çörək və digər un məhsullarının tərkibinə daxildir. Xroniki xolesistiti olan xəstələrə yalnız şirin meyvə və giləmeyvələri yemək məsləhətdir. Lobya və digər paxlalılar, turşəng, ispanaq və habelə göbələklər qəti surətdə qadağandır. Yanaşı olaraq qastritin və yaxud duodenitin (onikibarmaq bağırsağın iltihabı) olduğu təqdirdə rasiondan soğan, sarımsaq, turp çıxarılmalıdır, belə ki, bu qida məhsullarının tərkibinə daxil olan efir yağları mədənin və onikibarmaq bağırsağın selikli qişasını qıcıqlandırır.
Rasiona yerkökü, kartof, xiyar, çuğundur, Yunan qabağı, kələm, badımcan, pomidor daxil edilməlidir. Bu qida məhsulları öd daşlarının formalaşmasında nəzərə çarpacaq rol oynayan xolesterinin orqanizmdən qovulmasına şərait yaradırlar.
Tərəvəzin ödqovucu təsirini artırmaq üçün onun üzərinə bitki yağı əlavə etmək olar. Günəbaxan, zeytun və qarğıdalı yağı güclü ödqovucu təsirə malikdir. Lakin onlardan düzgün istifadə etməyi bacarmaq lazımdır. Bitki yağını artıq hazır xörəyə qatmaq lazımdır, onu qızdırmaq olmaz, belə ki, bu təqdirdə o, öz müalicəvi təsirini itirmiş olur.
Kalkulyoz xolesistiti olan xəstələr üçün bitki yağının gündəlik norması 20-30 qramdır və bu miqdar bir neçə qəbula bölünməlidir. Daşsız xolesistit zamanı isə gündəlik rasiona 30-50 q bitki yağı daxil etmək olar.
Heyvan mənşəli yağlardan kərə yağı (gündə 15-20 q), bir qədər xama və qaymaq yemək olar. Çətin əriyən, çətin mənimsənilən yağlar (piylər): piyli donuz əti, qoyun əti, qaz və ördək əti qəti olmaz.
Son illərin tədqiqatları göstərmişdir ki, həddən artıq qəbul edilən şəkər ödün tərkibini və ödqovmanı pozur. Ona görə də, xroniki xolesistiti olan xəstələrə gündəlik 50-70 qramdan artıq şəkər (6-9 çay qaşığı şəkər tozu və ya müvafiq olaraq qənd) qəbul etmək məsləhət deyil.
Əgər xroniki xolesistit piylənmə ilə müşayiət olunursa (heç də az təsadüf olunmur), şəkərin və digər karbohidratlarla zəngin qida məhsullarının – yarma, un məhsulları, çörək və s. qəbulu məhdudlaşdırılmalıdır.
Yeri gəlmişkən, çörək barədə. Çoxları yanlış olaraq düşünürlər ki, xroniki xolesistiti olan xəstələr yalnız ağ çörək yeməlidirlər. Kəskinləşmədən kənar periodda rasiona mütləq qara çörək və kobud üyüdülmüş buğda çörəyi daxil edilməlidir. Amma, çörək yumşaq olmamalıdır, onu bir qədər qurutmaq lazımdır.
Xəstəliyin kəskinləşməsinin qarşısının alınmasında xörəyin düzgün hazırlanmasının da böyük əhəmiyyəti var. Əsas etibarı ilə, buxarda hazırlanmış və ya qaynadılma xörəklər məsləhətdir. Yağda qızardılmış xörəklərdən qəti surətdə imtina etmək lazımdır, belə ki, xörəyin bu üsulla hazırlanması zamanı əmələ gələn maddələr, qaraciyəri, mədə və bağırsaqların selikli qişasını qıcıqlandırır. Remissiya dövründə əti, qabaqcadan qaynatmaq şərtilə, bir qədər qızartmaq olar.
Bəzən xəstələr kobud səhvə yol verirlər – uzun müddət çəkilmiş ət yeyirlər. Belə qida müvəqqəti olaraq, yalnız xəstəliyin kəskinləşdiyi dövr üçün nəzərdə tutulur. Remissiya dövründə yalnız damarlı ət çəkilməlidir.
Xörək hazırlayarkən, çalışın duzunu artıq etməyəsiniz. Duzun sutkalıq norması 10 qramdan artıq olmamalıdır.
Öd yollarında spazma (yığılmaya, daralmaya) və bunun da nəticəsində ağrı tutmalırına yol verməmək üçün soyuq xörək yeməyin, soyuq içki, maye içməyin.
Xroniki xolesistiti olan xəstələrə qaxac məmulatlar, turşu və marinadlar, piyli balıq, beyin, böyrək, qaraciyər, piyli donuz, qoyun, qaz, ördək əti, heyvan mənşəli yağlar (kərə yağından başqa), şokolad, kakao, yağlı bulka, konservlər, lobya və digər paxlalılar, turşəng, ispanaq, göbələk, ədviyyat, alkohollu içkilər qəti qadağandır.

Buyurun, izləyin:




No comments:

Post a Comment

Şərhlərinizi bura yaza bilərsiniz.