Pnevmoniya (sətəlcəm) - ağ ciyər toxumasının iltihabıdır.
Hələ ötən əsrin 30-cu, 40-cı illərində pnevmoniya ölüm səbəbləri sırasında birinci yeri tuturdu.
Sulfanilamid preparatlarının, antibiotiklərin geniş tətbiqi bu xəstəliyin qarşısını
aldı. Lakin son zamanlar bu təhlükəli respirator xəstəliyin yenidən artması müşahidə
olunur. Buna səbəb antibiotiklərə qarşı davamlı, dayanıqlı bakteriyaların əmələ
gəlməsi, ətraf mühitin, xüsusilə, atmosfer havasının çirklənməsi, orqanizmin reaktivliyinin
(ətraf mühit faktorlarına qarşı müqavimət qabiliyyətinin) aşağı enməsidir.
Kəskin və xroniki pnevmoniya ayırd edilir.
Kəskin pnevmoniyanın əsas səbəbi bakterial
və virus-bakterial infeksiyadır. Çox vaxt kəskin pnevmoniya bu və ya digər infeksion
xəstəliyin, məsələn, göyöskürək, qızılca, su çiçəyi, tulyaremiya, brusselyoz, leptospiroz,
skarlatina, salmanelyoz, sap, sibir yarası, taun və s. xəstəliklərin fonunda inkişaf
edir, onların fəsadı kimi təzahür edir. Buna ikincili pnevmoniya deyilir. Birincili
pnevmoniyalar zamanı isə xəstəlikdən qabaq nə tənəffüs orqanlarında, nə də digər
orqan və sistemlərdə patologiya qeyd edilmir.
Kəskin pnevmoniyanın infeksiya ilə əlaqəsi olmadan inkişafı
da mümkündür. Məsələn, fiziki və kimyəvi faktorların təsiri nəticəsində: ionizəedici
şüalanmanın təsiri, boğucu zəhərləyici qazlarla tənəffüs, benzinlə (benzin pnevmoniyası),
neftlə, ağ neftlə və s. aspirasiya (nəfəs alan zaman hava cərəyanı ilə nəfəs borusuna
daxil olması). Bundan başqa allergik pnevmoniyalar da müşahidə olunur.
Ağ ciyər toxumasının zədələnmə dərəcəsinə görə krupoz (bir və ya bir neçə seqmenti və
yaxud bütöv payı əhatə edən) və ocaqlı
(bir və ya bir neçə müxtəlif ölçülü infiltrasiya ocağı olan) pnevmoniyalar ayırd
edilir. Bunların klinik təzahürlərinin qabarıqlıq dərəcəsi müxtəlifdir və xəstəliyi
törədən faktordan asılıdır.
Krupoz pnevmoniya kəskin başlanğıcı ilə, qabarıq intoksikasiya simptomları ilə (bədən hərarətinin
39o-40oC-yədək yüksəlməsi, baş ağrıları, bədəndə sızıltılar,
bəzən sayıqlama və s.), öskürəklə - əvvəl quru, sonralar bəlğəmlə («paslı», irinli),
döş qəfəsində ağrılarla xarakterizə olunur. Çox vaxt xəstədə ağ ciyərin zədələnmiş
tərəfinə uyğun yanağın qızarması, dodaqların uçuqlaması müşahidə olunur.
Ocaqlı pnevmoniya da bəzən krupoz pnevmoniya
kimi kəskin başlaya və qabarıq intoksikasiya əlamətləri ilə, qızdırma, öskürək,
təngnəfəslik və döş qəfəsində ağrılarla müşayiət oluna bilər (məsələn, ağır, iri
ocaqlı pnevmoniyalar zamanı). Digər hallarda intoksikasiya qabarıq şəkil almır,
başlanğıcı kəskin olmur, hərarət subfebril (37o-38oC) və ya
normal olur, klinik şəklində bronxit əlamətləri üstünlük təşkil edir.
Kəskin pnevmoniyanın diaqnostikasında xəstəliyin anamnezi
(xəstəlik tarixi xəstəliyin başlanğıcı, gedişi
haqda məlumat), perkussiya (barmaqla döyəcləmə), auskultasiya (fonendoskopla qulaq
asma) və rentgenoloji tədqiqat - həlledici rola malikdir.
|
|
Kəskin pnevmoniyanın müalicəsi, bir qayda olaraq, stasionar
(xəstəxana) şəraitində aparılır. Xəstələr qızdırma və intoksikasiya əlamətləri periodunda
yataq rejimini gözləməlidirlər, lakin yataqda hərəkətsiz uzanmaq lazım deyil. Vaxtaşırı
vəziyyəti dəyişmək, oturmaq, aktiv şəkildə öskürərək bəlğəmi qovmaq və qapaqlı qaba
yığmaq lazımdır. Xəstənin yerləşdiyi otağın havası sistematik olaraq dəyişdirilməlidir.
Qida yüksək kalorili, vitaminlərlə zəngin, mexaniki və kimyəvi cəhətdən qoruyucu
olmalıdır. Çoxlu isti maye - moruqla çay, mineral su, soda və bal qatılmış isti
süd qəbul edilməlidir. Bağırsaqların fəaliyyətini nəzarət altında saxlamalı, meteorizmin
(bağırsaqlarda qazın toplanmasının, köpün) və qəbizliyin qarşısı alınmalıdır.
Dərman müalicəsi hökmən həkimin təyinatı və ciddi nəzarəti altında aparılır
və, ilk növbədə, antibakterial preparatların - antibiotiklərin, sulfanilamid preparatlarının
tətbiqindən ibarətdir. Bundan başqa bronxolitiklər (bronxları genişləndirici preparatlar
- eufillin, efedrin, adrenalin və s.), bəlğəm durulaşdırıcılar (asetilsistein, bromheksin),
bəlğəmgətiricilər (termopsis, kalium yodid, mukaltin, gülxətmi kökü, bağayarpağı
və s.), orqanizmin müqavimət qabiliyətini artıran preparatlar (pentoksil, FiBS,
aloe, şüşəvari cisim, retabolil, jenşen və s.), vitaminlər (A, C, P, B-qrupu), pnevmoskleroza
qarşı preparatlar (pankreatin, lidaza, ronidaza - bu preparatlar elektrofarezlə
yeridilir) tətbiq edilir. Eləcə də antihistamin preparatlar (dimedrol, suprastin
və s.) təyin edilir. Ağır hallarda kortikosteroid hormonlardan istifadə edilir.
Göstəriş olduqda ağrıkəsicilər, ürək qlikozidləri, oksigen terapiyası, sidikqovucu
vasitələr, trankvilizatorlar tətbiq edilir.
Pnevmoniyanın kompleks müalicəsində vacib rol oynayan vasitələrdən
biri də müalicəvi bədən tərbiyəsidir. Müalicəvi bədən tərbiyəsi məşqlərinə bədən
hərarətinin normal rəqəmlərədək endiyi və iltihabi prosesin geriyə inkişafı dövründə
başlamaq olar. Əvvəlcə uzanmış vəziyyətdə ətraflar və gövdə üçün sadə gimnastika
və habelə tənəffüs gimnastikası məsləhətdir. 3-4 gündən sonra həmin məşqlər artıq
oturmuş vəziyyətdə, xəstənin halı yaxşılaqdıqca - ayaq üstə davam etdirilməlidir.
Müalicəvi bədən tərbiyəsi ilə yanaşı piyada təmiz havada gəzintilər də faydalıdır.
Müalicəni tam sağalanadək aparmaq lazımdır. Stasionar müalicəsi
bitdikdən sonra müalicəni sanatoriyada, xüsusi bərpaedici şöbələrdə, profilaktoriyalarda
davam etdirmək məsləhətdir.
Xroniki pnevmoniya kəskin pnevmoniyanın tam müalicə edilmədiyi hallarda
inkişaf edir. Xəstələrin şikayətləri, klinik əlamətlərin qabarıqlığı patoloji prosesin
fazasından asılıdır. Kəskinləşmə fazasında xəstəliyin klinik şəkli kəskin pnevmoniyaya
uyğundur. Remissiya fazasında (klinik əlamətlərin söndüyü, xəstəliyin sakitləşdiyi
dövrdə) döş qəfəsinin asimmetriyası (zədələnmiş tərəfdə döş qəfəsinin içəri batması,
qabırğaarası sahələrin daralması) nəzəri cəlb edir.
Xroniki pnevmoniyaların müalicəsi kəskinləşmə fazasında eyni
ilə kəskin pnevmoniyanın müalicəsinə uyğun aparılır, remissiya fazasında isə kəskinləşmənin
qarşısının alınması üçün müvafiq tədbirlərin görülməsi - fizioterapevtik müalicə, müalicəvi
bədən tərbiyəsi, sanator-kurort müalicəsi və s. vacibdir.
Xalq təbabətinin pnevmoniyalar zamanı məsləhət gördüyü vasitələr
bunlardır:
- gülxətmi kökünün dəmləməsi (1 çay qaşığı 1 stəkan suda). Hər 2 saatdan bir 1 xörək qaşığı;
- kəklikotu həlimi (1 xörək qaşığı), üçrəng bənövşənin həlimi (1 xörək qaşığı), şam tumurcuğunun həlimi (1 xörək qaşığı) və bağayarpağının həlimi (1 çay qaşığı). Gündə 1/4 stəkan 4-5 dəfə yeməkdən qabaq;
- gülxətmi kökünün dəmləməsi (1 xörək qaşığı), dəvədabanı dəmləməsi (1 xörək qaşığı), qaraqınıqotunun dəmləməsi (1 çay qaşığı). Hər 2-3 saatdan bir öskürəyə qarşı;
- jenşen tinkturası, 20 damcı gündə 3 dəfə yeməkdən 30 dəqiqə qabaq;
- aloe ekstraktı, aptek preparatı.
No comments:
Post a Comment
Şərhlərinizi bura yaza bilərsiniz.