ALLERGİYA

👉 Buradan dinləyin

Allergiya – ətraf mühitin allergen adlandırılan bəzi faktorlarının (kimyəvi maddələrin, bitkilərin, mikroorqanizmlərin və onların həyat fəaliyyəti məhsullarının, qida maddələrinin və s.) təsiri ilə əlaqədar orqanizmin qeyri-adi (qabarıq) cavab reaksiyasıdır.

Alimlərin tədqiqatlarına əsasən planetimizin təqribən hər yeddi adamından biri allergiyaya düçardır, başqa sözlə, gündəlik həyatda rast gəlinən hər hansı bir təsirə qarşı yüksək hissiyyata malikdir. Ən çox yayılmış təsiredici amillər – qida məhsulları, bitki mənşəli tozcuqlar, və ev tozudur. Bunlarla yanaşı yüzlərcə digər allergen adlandırılan amillər mövcuddur ki, bunlara dəri məmulatları, heyvan yunu, kəpək, quş lələyi, kosmetika, məişət kimyası, dərmanlar, bəzi bitki yağları və hətta isti, soyuq, habelə günəş şüası aiddir.

Allergenlərin orqanizmə daxil olma yolları müxtəlifdir. Məsələn, onlar orqanizmə dəridən, tənəffüs və qida yolları və yaxud inyeksiya vasitəsilə keçirlər.

Allergenin təsiri nəticəsində orqanizmin toxumalarında anticisimlər hasil olur. Bu anticisimlər bir tərəfdən orqanizmin xeyrinə olaraq xəstəlik törədən mikrob və viruslarla mübarizədə orqanizmin özünün hasil etdiyi müdafiə sistemini təşkil edirlər. Digər tərəfdən isə onlar, belə «çağırılmamış qonaqlara» hücum edərkən, orqanizmin öz toxumalarını da zədələyə bilərlər. Allergiyalı adamlarda anticisimlər allergeni təhlükəli mikrob və yaxud yad cisim kimi qəbul edərək təsir göstərir və çox vaxt iltihab və toxuma strukturunda dəyişikliklər törədirlər.

Allergiyanın simptomları adətən insan allergenlə bir neçə dəfə təmasda olduqdan sonra biruzə verir. Artıq anticisimlər əmələ gəlmişsə, allergenlə hər bir növbəti kontakt orqanizmin xüsusilə həssas orqanları olan burun, göz, dəri, bronxlar və yaxud mədə-bağırsaq sistemində qıcıqlanmaya səbəb olur.

Bununla belə, insan orqanizmində allergenlərə qarşı ən həssas tənəffüs orqanları (bax: bronxial astma, allergik bronxit, rinit) və dəridir. Ekzema, təmas dermatiti, məxmərək – bunlar dərini zədələyən allergik xəstəliklərdir. Ümumiyyətlə, allergiyanın ən yayılmış simptomu qaşınmadır.

Allergik reaksiya çox nadir hallarda insan həyatını təhlükə qarşısında qoya bilər. Bəzi adamlar allergenin təsiri nəticəsində (əsasən, dərman preparatlarının təsiri və yaxud həşəratların sancması nəticəsində) anafilaktik şoka düçar olurlar. Şok birdən başlayır, dəri şişir və qızarır. Məxmərək əmələ gələ bilər. Zərərçəkmiş adamda bağırsaqların spazmı, qusma, ishal, həyəcan qeyd olunur. Boğaz şişir, tənəffüsü çətinləşdirir. Qan təzyiqinin kəskin enməsi xəstənin həyatını təhlükə qarşısında qoya bilər.

Belə hallar olduqda xəstəyə dərhal kömək etmək lazımdır. İlk növbədə allergenin orqanizmə daxil olmasının dərhal qarşısı alınmalıdır (dərman preparatlarını kəsmək, həşəratın iynəciyini çıxarmaq və s.). Əgər mümkündürsə, iynə vurulan (həşərat sancan) yerdən yuxarı jqut qoyulmalıdır. Xəstəni elə yerləşdirmək lazımdır ki, təmiz havanın gəlməsi təmin olunsun, dilin qatlanmasının və tənəffüs yollarının qusuntu maddələri ilə tutulmasının qarşısı alınsın. Qan təzyiqini artırmaq üçün xəstəyə, həkimin nəzarəti altında, adrenalin, noradrenalin və yaxud mezaton, bununla yanaşı kordiamin və yaxud kofein vurulur. Antihistamin preparatlar (dimedrol, suprastin və s.) qan təzyiqi normaya çatdıqdan sonra tətbiq edilir. Bronxospazmı (bronxların daralması nəticəsində təngnəfəsliyi) aradan götürmək üçün adrenalinə eufillin (2,4%-10,0ml, izotonik məhlulda və yaxud 20-40% qlükozada) qatılır. Kortikosteroidlər dərialtı, ağır hallarda isə venadaxili yeridilir.

Belə hala düşmüş hər bir kəs və onun yaxınları onu bu vəziyyətə salmış amili yaddaşında saxlamalı və bir daha həmin allergenlə təmasda olmamağa çalışmalıdır. Bu barədə onun bütün tibbi sənədlərində xüsusi qeydlər aparılmalı və hər hansı bir səbəbdən həkimə müraciət etdikdə tibb işçisinin nəzərinə çatdırılmalıdır.

Bir çox allergiyalı adamların valideyinlərində və yaxud digər yaxın qohumlarında allergiyanın bu və ya digər formada təzahürü halları müşahidə edilir. Baxmayaraq ki, insan irsən hər hansı bir müəyyən allergik xəstələyi daşımır, lakin onlarda bu və ya digər amillərə qarşı ifrat həssaslıq irsi olaraq ötürülə bilər. İrsən belə meyilli ailədə müxtəlif formalı allergik xəstəliklər inkişaf edə bilər.

Bəzi mütəxəssislərin fikrincə, allergiyalı xəstə övladlarının yarı qismində erkən yaşlarda allergiyanın bu və ya digər təzahürünü gözləyə bilər. Əgər  belə irsi faktorun mövcudluğunu bilirsinizsə, siz artıq bunun qarşısını almaq üçün ilk addımı atmış hesab olunursunuz.

Əgər uşaq vaxtı astma müalicə edilməzsə, bu yetkin yaşlarda əmək qabiliyyətindən məhrum edə biləcək ağır ağ ciyər xəstəliyinə gətirib çıxara bilər. Çoxlarının düşündüyü kimi, allergiyalı uşaqda yaş ötdükcə hər şeyin keçib gedəcəyi barədə fikir çox yanlış və təhlükəlidir. Erkən diaqnozsuz və müvafiq müalicəsiz, uşağın fiziki inkişafı gecikə bilər və dolayısı ilə bu, emosional pozğunluqlara və digər ağır hallara gətirib çıxara bilər.    

Allergiyanın daha yetkin yaşlarda təzahürünü də nəzərdən qaçırmaq düzgün olmazdı. Baxmayaraq ki, erkən simptomlar, çox güman ki, uşaq yaşlarında biruzə vermişdir, ilk tutmalar hər hansı yaşda baş verə bilər. Belə ki, tibbi ədəbiyyatda, bir xəstədə allergiyanın ilk simptomlarının 80 yaşında təzahür etməsi barədə qeydlər var.

Allergiyada emosional faktorun rolu da qeyd olunur. Belə ki, güclü emosiya - qorxu, vahimə, qəzəb, güclü həyəcan allergiya tutmalarına səbəb ola bilər. Ancaq, alimlərin fikrincə, burada emosional faktor yalnız «təkan» rolunu oynayır, başqa sözlə, orqanizmin özündə və yaxud ətraf mühitdə olan bu və ya digər allergen adi halda təsir göstərmədiyi halda, emosional gərginlik zamanı tutmalara səbəb olur.

Çox vaxt fiziki və emosional faktorlar arasındakı fərqi müəyyən etmək olmur. Nəzər yetirin ekzemalı uşağa. Onun dərisində qaşınma var və qaşıyaraq dərini daha da zədələyir, sıyrıntıları dərinləşdirir. Bununla yanaşı, artan əsəbilik və gərginlik tərləməyə və digər reaksiyalara səbəb olur ki, bunlar da öz növbəsində qaşınmanın artmasına və nəticədə dəri səthinin daha artıq zədələnməsinə gətirib çıxarır.

Dəqiq diaqnozu müəyyən etmək üçün müxtəlif tədqiqatlar aparılır: qanın analizləri, dəri testləri və xəstənin gündəlik həyatda təmasda olduğu potensial allergenlərin hərtərəfli tədqiqi və s.

Dəri testləri qolun və yaxud kürəyin dərisində xırda çapıqlar qoyaraq, onların üzərinə ən çox yayılmış allergenin ekstraktını sürtməklə aparılır. Başqa metod həmin allergenin dəriiçi inyeksiyasıdır. Bu testlər, praktik olaraq, ağrısızdır, heç bir iz buraxmadan bir neçə gündən sonra keçib gedir. Artmış həssaslıq həmin yerdə kiçicik qızartı və şişkinliklə müəyyən edilir.

Dəri testləri güman edilən allergenlərin aşkar edilməsi üçün əsas tədbirlərdən biridir. Dəqiq səbəbi tapmaq üçün dəridə testlər axıra qədər aparılmalıdır. Həkim, bu zaman şübhəli allergenləri ayıraraq, ehtiyatla onların dozasını artırır və növbə ilə bir-birinin ardınca bütün reaksiyaları diqqətlə izləyir.

Allergik xəstəliklərin müalicəsi ilk növbədə allergenin tam (əgər bu mümkündürsə) aradan qaldırılmasını, hətta bu məqsədlə, allergiyanın məmbəyidirlərsə, sevimli itdən və yaxud pişikdən imtina etməyi tələb edir. Yataq əşyaları allergiya törətməməlidir, belə ki, günün ən azı səkkiz-doqquz saatı yataq otağında keçir. Yuyula bilən xalça və pledlərdən istifadə edin. Toz yığan parçalardan – məxmər, velvet və s. imtina edin. Qoxulu bitkiləri uzaqlaşdırın. Döşək və balışlarda quş tükündən istifadə etməyin.

Bunlarla yanaşı, allergiyanın simptomlarını müvəqqəti azaltmaq üçün, müvafiq dərman preparatlarından da istifadə olunur: antihistamin preparatlar (dimedrol, suprastin, fenkarol, hismanal və s.), inhalyatorlar və hormon preparatları. Bu dərman preparatları ancaq həkimin təyinatı və nəzarəti altında qəbul edilə bilər.

Hiposensibilizasiya, başqa sözlə, həssaslığın azaldılması, daha davamlı yüngülləşməyə şərait yarada bilər. Bu müalicə metodu allergenin geniş yayıldığı hallarda və habelə xəstənin vərdişləri və sənəti ilə əlaqədar allergenlə kontaktı kəsmək mümkün olmadıqda xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Hiposensibilizasiya (buna desensibilizasiya və yaxud immunoterapiya da deyilir) dəri testləri zamanı reaksiya törədən allergenin kiçik dozalarından başlayaraq və tədricən dozanı artırmaqla inyeksiya şəklində orqanizmə yeridilməsi ilə aparılır. İnyeksiyalar iki həftədən bir və yaxud ayda bir dəfə olmaqla bir neçə il davam etdirilir. Düzgün aparıldığı halda, hiposensibilizasiya təhlükəsizdir və bir çox xəstələrdə sağalma ilə nəticələnir.

Xalq təbabətində allergiya zamanı müalicəvi vasitələrdən biri quşüzümüdür, hər hansı şəkildə: çiy, çox şirin olmayan şərbət və yaxud şirə halında. Otlaq yoncasının təzə hazırlanmış şirəsi gözün allergik xəstəliklərində istifadə olunur.

Allergik dermatit zamanı şüyüdün dəmləməsi müalicəvi əhəmiyyətə malikdir:

• 1 çay qaşığı xırdalanmış quru şüyüdün üzərinə 300 ml qaynadılmış su ələvə edib 1 saat saxlamaq və süzmək lazımdır. 1/2 stəkan gündə 3 dəfə qəbul edilir.

Gicitkən yarpağı və çobanyastığının gülləri allergiyadan xilas olmağa kömək edir:

• 1 xörək qaşığı çobanyastığı gülünün (aptekdə satılan) üzərinə 1 stəkan qaynadılmış su əlavə edib 20-30 dəq. od üzərində dəmləmək, 15-20 dəq. soyutmaq və süzmək lazımdır. 1 xörək qaşığı gündə 3-4 dəfə qəbul edilir;
• 2 çay qaşığı qurudulmuş və xırdalanmış gicitkən yarpağının üzərinə 2 stəkan qaynadılmış su əlavə edib 2 saat saxlamaq və süzmək lazımdır. 1/2 stəkan gündə 4 dəfə yeməkdən qabaq qəbul edilir.

Allergiya zamanı çox effektli vasitələrdən dəniz yosunlarını və dəniz kələmini göstərmək olar.