Piylənmə - həddən artıq piyin orqanizmdə yığılması hesabına
bədən kütləsinin artması ilə xarakterizə olunan patoloji vəziyyətdir.
Bədən kütləsinin ideal çəkisi xüsusi, vaxtaşırı təzələnən
antropometrik cədvəl əsasında müəyyən edilir. Ən sadə üsul isə boyun santimetrlə
hündürlüyündən 100-ü çıxdıqda (+10%) alınan rəqəmdir (Brok indeksi).
Bədən kütləsinin ideal çəkiyə nisbətən artmış göstəricilərinə
görə piylənmənin 4 dərəcəsi ayırd edilir:
I dərəcə - bu göstərici 10-29% təşkil edir;
II dərəcə - 30-49%;
III dərəcə - 50-99%;
IV dərəcə - 100%-dən artıq.
Piylənmə zamanı bədən kütləsinin artması dayaq-hərəkət aparatına
(artrozlara səbəb olur), ürək qan-damar və tənəffüs sisteminə əlavə ağırlıq, gərginlik
yaradır, əzələlər inkişafdan qalır, bağırsaqların fəaliyyəti zəifləyir.
Piylənmənin əsas səbəblərindən biri kökəlməyə irsi meyillilikdir.
Buna alimentar
piylənmə deyilir. Qəbul edilən qidanın kaloriliyi orqanizmin enerji sərfini
üstələyəndə əmələ gəlir və bir qayda olaraq, ailənin bir neçə üzvündə qeyd edilir.
Piylənmənin bu növündən çox zaman az hərəkətli həyat tərzi keçirən orta və yaşlı
qadınlar əziyyət çəkirlər. Alimentar piylənməyə bədən kütləsinin tədricən artması
xasdır. Dərialtı piy toxuması bərabər paylanır, bəzən daha çox qarın və bud nahiyələrində
toplanır.
Hipotalamik piylənmə mərkəzi sinir sisteminin
və ilk növbədə hipotalamusun (mərkəzi sinir sisteminin maddələr mübadiləsini təmzimləyən
hissəsi) xəstəlikləri zamanı (şiş, travma, infeksiya) müşahidə edilir. Bu növ piylənməyə
tez bir zamanda bədən kütləsinin artması xarakterdir. Piy, əsasən, qarında (döşlük
şəklində), yanlarda (sağrı nahiyəsində) və budda yığılır.
Endokrin piylənmə - bəzi endokrin xəstəliklərinin
(məsələn, hipotireozun, İtsenko-Kuşinq xəstəliyinin) fonunda inkişaf edir. Bu növ
piylənməyə dərialtı piy toxumasının, adətən, qeyri bərabər paylanması xarakterdir.
Bu zaman piylənmə ilə yanaşı hormonal pozğunluqların (endokrin xəstəliklərinin)
digər klinik əlamətləri də, məsələn, maskulinizasiya (qadınlarda kişi cinsi əlamətlərinin
yaranması), feminizasiya (kişilərdə qadın cinsi əlamətlərinin yaranması), ginekomastiya
(kişilərdə döş vəzilərinin böyüməsi), girsutizm (qadınların üzündə, bədənində artıq
tüklənmə) və s. müşahidə olunur.
Piylənmənin bütün formalarında müalicə həkim nəzarəti altında
aparılmalıdır. Müalicəyə, yaş həddindən asılı olaraq, müalicəvi qidalanma daxildir.
Böyüklərə zülalla zəngin (120 q-dək), tərkibində vitaminlərin və mikroelementlərin
tam miqdarda olması ilə, amma sutkalıq rasionda yağların (40-50 q) və tez mənimsənilən
karbohidratların (100-150 q) miqdarının azaldılması şərtilə, subkalorili
(1200-1600 kkal) pəhriz təyin edilir. İştahı azaltmaq üçün qida qəbulu gündə
5-6 dəfəyədək artırılır, həftədə 1-2 dəfə yüngülləşmə günləri (600-700 kkal) nəzərdə
tutulur. Alkohollu içkgilərin, o cümlədən, pivənin qəbulu tamamilə dayandırılır.
Piylənmənin aclıqla müalicə olunması məsləhət deyil. Güman
edilən yanaşı effeklərinə görə, iştahı azaldan preparatların (fepranon, dezopimon
və s.) qəbulu məhdudlaşdırılmalıdır.
Hipotalamik və endokrin piylənmələr zamanı müalicə əsas xəstəliyi
aradan qaldırmağa yönəldilməlidir.
Piylənmənin bütün növlərində xəstələrə gündəlik uzun müddətli
piyada gəzintilər, üzgüçülüklə məşğul olmaq (digər əksgöstərişlər yoxdursa) məsləhətdir;
ümumi massaj, hidromassaj, kontrast vannalar effektlidir. Piylənmənin bütün növ
və dərəcələrində, xəstənin yaşından asılı olmayaraq, kompleks müalicənin vacib tərkib
hissəsi - müalicəvi gimnastikadır. Fiziki məşqlərin müalicəvi təsiri enerji sərfinin
artması, bütün növ mübadilənin normallaşması və yağların utilizasiyasının (mənimsənilməsinin)
güclənməsi ilə əlaqədardır. Məşqlərin xarakteri, məsləhət görülən gərginliyin intensivliyi
piylənmənin dərəcəsindən, yanaşı xəstəliklərdən, habelə xəstənin yaşından, cinsindən
və fiziki hazırlığından asılıdır. Cavan və orta yaşlı adamlarda, ürək qan-damar
sistemi xəstəliklərinin olmadığı hallarda qaçış, üzgüçülük, qayıq sürmə ilə, idman
oyunları ilə məşğul olmaq məsləhətdir. Müalicəvi gimnastika onurğanın qıvraqlığının
inkişafına və qarın əzələlərinin möhkəmləndirilməsinə (kürəyi üzərində uzanmış vəziyyətdən
oturaq vəziyyətə keçərək, dizləri bükmədən, əllərlə ayaq barmaqlarına toxunmaq,
bədənin müxtəlif vəziyyətlərində ayaqları velosiped sürən təki hərəkət etdirmək)
yönəldilməlidir. Müalicəvi gimnastika ilə məşqlər gündə 45-60 dəqiqə təşkil etməlidir.
Piylənmənin profilaktikası (əmələ gəlməsinin qarşısının alınması)
hipodinamiyanın (az hərəkətliliyin) aradan qaldırılmasından və rasional qidalanmadan
ibarətdir.
Xalq təbabəti nümunələrindən piylənmə zamanı istifadəsi məqsədəuyğun
sayılan öd qovucu və diuretik (sidikqovucu) təsirə malik fitopreparatları (bitki
mənşəli dərmanları) göstərmək olar:
- qarğıdalı saçağı ekstraktı, 30 damcı gündə 2-3 dəfə yeməkdən qabaq;
- 2 xörək qaşığı murdarça (kruşina), 1 xörək qaşığı cəfəri giləmeyvəsi, 1 xörək qaşığı rəzyana giləmeyvəsi, 1 xörək qaşığı nanə yarpağından dəmləmə. Səhər 2 stəkan qəbul edilir;
- 1 çay qaşığı tozağacı (beryoza) yarpağı, 1 çay qaşığı dəvədabanı yarpağı, 1 xörək qaşığı böyürtkən yarpağının dəmləməsi. Səhər və günorta 2 xörək qaşığı qəbul edilir.
Piylənmənin profilaktikası - yunan qabağı (kabaçok), yerkökü,
kahı, quşüzümü, qarağatdır.
No comments:
Post a Comment
Şərhlərinizi bura yaza bilərsiniz.