Virus hepatiti - əsas etibarı ilə, qaraciyərin zədələnməsi ilə xarakterizə olunan və intoksikasiya, qismən də sarılıqla (bax: sarılıq) müşayiət olunan infeksion xəstəlikdir.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının hepatit üzrə ekspertlər şurasının məsləhətinə görə (1976), virus hepatiti yaranma səbəblərinə, klinik əlamətlərinə görə üç müstəqil xəstəlik kimi qiymətləndirilir: virus hepatiti A (sin.: infeksion hepatit, Botkin xəstəliyi); virus hepatiti B (sin.: zərdab hepatiti); virus hepatiti «nə A, nə B». Virus hepatitləri ilə xəstələnmə göstəricisinin ümumi strukturunda 60-70% uşaqlar təşkil edir.
Virus hepatiti A. A
hepatitinin virusu 1973-cü ildə ixtira olunub. Bu, 27 nm diametrli sferik hissəcikdir
və 5 dəqiqə ərzində qaynadıldıqda məhv olur.
İnfeksiya törədicisinin məmbəyi xəstə
adam və ya virus daşıyıcısıdır. Virus, yoluxmuş orqanizmdən, əsas etibarı ilə, bağırsaq
vasitəsilə xaric olur və xəstələrin nəcisində aşkar edilir. Sağlam adamların yoluxması
qidanın, suyun və məişət əşyalarının xəstənin və ya virus daşıyıcısının nəcisi ilə
çirklənməsi nəticəsində baş verir. Xəstələnmə halları 4-15 yaş həddində uşaqlar
arasında, qapalı kollektivlərdə və payız-qış mövsümündə üstünlük təşkil edir. Xəstəliyi
keçirdikdən sonra ömürlük immunitet (həmin xəstəliyə qarşı orqanizmin davamlılığı)
yaranır.
İnkubasiya dövrü, yəni yoluxan andan
xəstəliyin ilk klinik əlamətlərinin biruzə verdiyi anadək müddət - 7 gündən 45 günədək,
orta hesabla - 20-30 gün təşkil edir.
Xəstəliyin sarılıqlı, sarılıqsız,
subklinik və xolestatik formaları ayırd edilir.
Xəstəliyin sarılıqlı gedişinə 7-11 gün,
uşaqlarda isə, adətən, 5-7 gün davam edən sarılıq qabağı periodun olması xasdır.
Bu zaman qızdırma reaksiyası, baş ağrıları, yuxarı tənəffüs yollarının iltihabı,
süstlük, iştahın itməsi, ürəkbulanma, qusma, qarında ağrı (xüsusən uşaqlarda) müşahidə
olunur. Sarılıq periodunun başlaması ilə yuxarıda göstərilən toksikoz simptomları
keçir, piqment mübadiləsinin pozulması əlamətləri (dərinin və görünən selikli qişaların,
xüsusən də gözün sklerasının - ağının, saralması; sidiyin pivə rəngində olması;
nəcisin rəngsizləşməsi) biruzə verir. Qaraciyərin,
çox vaxt isə dalağın ölçülərinin böyüməsi, hipotenziya (bax: arterial hipotenziya) və bradikardiya, dəridə
qançırlar və qaşınma müşahidə olunur. Sarılıq, adətən, 10-15 gün davam edir.
Sarılıqsız
forma sarılıq əlamətlərinin klinik və hətta
laborator olaraq aşkar olunmaması və digər simptomların az qabarıqlığı ilə fərqlənir.
Subklinik
forma klinik simptomların olmaması ilə xarakterizə
olunur və yalnız laborator testlər vasitəsilə aşkar edilir.
Çox nadir hallarda müşahidə olunan
xolestatik forma sarılıqla biruzə verən
xolestaz (ödün öd yollarında durğunluğu) və dəridə qaşınma ilə xarakterizə olunur.
Sarılıq sindromu bir neçə ay davam edə bilər, intoksikasiya əlamətləri müşahidə
olunmur.
Xəstələr və yoluxma ehtimalı olan
şəxslər stasionar şəraitində infeksion şöbədə yerləşdirilirlər. Yataq rejimi, müvafiq
pəhriz (süd məmulatları və bitki mənşəli qida), çox miqdarda maye qəbulu təyin edilir.
Stasionardan yazıldıqdan sonra xəstələr birinci aylar ərzində fiziki gərginliyi
məhdudlaşdırmalı, yağlı və kəskin (ədviyyatlı) qidadan, alkoholdan imtina etməlidirlər.
Müalicə, adətən, sağalma ilə nəticələnir, prosesin xroniki formaya çevrilməsi müşahidə
olunmur.
Virus hepatiti B. Virus hepatitinin bu formasının
törədicəsi kimyəvi və fiziki faktorların təsirinə olduqca davamlıdır. Belə ki, o,
yalnız avtoklavda (buxar sterilizatoru) 120oC temperatur şəraitində
45 dəqiqə ərzində və yaxud quru istiliklə 180oC temperatur şəraitində
60 dəqiqə ərzində məhv olur.
İnfeksiya məmbəyi – xəstə adam və
yaxud sağlam virus daşıyıcılarıdır. Virus daşıyıcıları xüsusi təhlükə kəsb edirlər,
çünki onlar potensial qan donorları ola bilərlər. Törədicinin ötürülmə yolu parenteraldır
- hərfi mənada, bağırsaqdan kənar, yəni yoluxmanın inyeksiya vasitəsilə, qan və
qan maddələrinin köçürülməsi, kifayət qədər sterilizə olunmamış tibbi alətlərdən
istifadə olunaraq, qan alma, peyvənd aparma, dərman preparatlarının yeridilməsi,
müxtəlif cərrahi manipulyasiyaların aparılması, ümumi ülgüclə üzün qırxılması və
s. zamanı baş verir. Xəstələnmə yaşdan asılı deyil və mövsüm xarakteri daşımır.
Xəstələrin qanı ilə təmasda olan tibb işçilərinin yoluxması tez-tez müşahidə olunur.
İnkubasiya dövrü 30-180 gün, orta
hesabla 60-90 gün təşkil edir. Klinik əlamətləri A tipli virus hepatiti ilə eynidir,
lakin axırıncıdan fərqli olaraq, daha ağır gedişə malikdir. Xəstəlik tədricən inkişaf
edir, çox vaxt temperatur reaksiyası olmur, süstlük, tez yorulma, iştahın itməsi
ön plana çəkilir. Sarılıq qabağı period 10-12 gün və daha artıq olur, sarılığın
əmələ gəlməsi ilə xəstənin vəziyyəti yüngülləşmir. Sarılıq dövrü A tipli virus hepatitində
olduğundan daha davamiyyətlidir. Bəzən B tipli
virus hepatiti zamanı orqanizm virusdan tam azad ola bilmir və 10 il və daha artıq
davam edən virus daşımaçılığı formalaşır. Bir sıra hallarda xəstəliyin xroniki formaya
çevrilməsi müşahidə olunur. İmmunitet formalaşmır, hətta A tipli virus hepatitinə
qarşı olan immunitet B tipli
virus hepatitindən qorumur.
Müalicəsi A tipli virus hepatiti ilə
eynidir. Vaxtında aşkar edilərək düzgün müalicə olunduqda tam sağalma ilə nəticələnir.
Virus hepatiti «nə A, nə B». Bu tip virus hepatitinin
inkubasiya dövrü 15-160 sutkadır. Onun törədicisi, xəstəliyin epidemiologiyası,
klinikası hələ tam öyrənilməyib və tədqiqatların davam etdirilməsini tələb edir.
«nə A,
nə B»
tipli virus hepatitinin iki forması ayırd edilir:
- parenteral yolla yoluxan və sporadik (təsadüfi) xarakter daşıyan forma;
- su yolu ilə ötürülən və epidemik (kütləvi) xarakter daşıyan forma.
Birinci forma B tipli virus hepatitini
xatırladır, lakin daha yüngül gedişi ilə fərqlənir. İkinci forma isə A tipli virus
hepatitinə oxşayır, virusları da, xarakteristikalarına görə yaxındır.
Virus hepatitinin profilaktikası ciddi
sanitar-gigiyena və epidemiya əleyhinə tədbirlərin görülməsini tələb edir. Müvafiq
tibb müəssisələri tərəfindən aparılan tədbirlər xəstəliyin yayılmasının qarşısının
alınmasına, infeksiya məmbəyinin aşkar edilərək zərərsizləşdirilməsinə yönəldilir.
A tipli virus hepatiti zamanı bu tədbirlərə
iaşə müəssisələrinin işinə nəzarət, qidalanmanın və su ilə təchizatın təşkili, tullantıların
kənar edilməsi, milçəklərin məhv edilməsi və s. daxildir. Profilaktikanın əsasını
əhalinin zərərsizləşdirilmiş su ilə təchizatı təşkil edir. Epidemiya ocağında xəstələrlə
təmasda olan şəxslərin tibbi müayinəsi (həftədə 1 dəfədən az olmamaq şərti ilə)
təşkil edilir. Uşaq məktəbəqədər müəssisələrində axırıncı xəstəni hospitalizasiya
etdikdən sonra 35 gün ərzində gündəlik tibbi müayinə (termometriya, sidiyin və dərinin
rənginin kontrolu, Qaraciyər və dalağın ölçülərinin müəyyən olunması) aparılır.
Xəstə ilə təmasda olanların törədiciyə qarşı davamlılığını artırmaq üçün, 1 yaşdan
14 yaşadək uşaqlara və hamilə qadınlara normal (qızılca əleyhinə) immunoqlobulin
(qamma-qlobulin) vurulur. Amma nəzərdə saxlamaq lazımdır ki, preparat xəstə ilə
birinci təmasdan 10 gün keçənədək vurulmalıdır.
B tipli virus hepatitinin
profilaktikası xəstələrin və onlarla təmasda olan şəxslərin qeydə alınmasından ibarətdir.
Bu şəxslər donorlar sırasından çıxarılmalıdırlar. B tipli
virus hepatiti keçirmiş şəxslər arasında tetanus və quduzluq əleyhinə peyvəndlər
istisna olmaqla, heç bir profilaktik peyvənd aparılmır. Qadınlara stasionardan yazıldıqdan
sonra 1 il müddətində hamilə qalmaq məsləhət görülmür. Xəstəliyi keçirmiş şəxslər
stasionardan yazıldıqdan 3, 6, 9 və 12 ay sonra infeksion xəstəliklər kabinetində
müayinədən keçməli, hepatit əlamətləri aşkar olunduğu təqdirdə hospitalizasiya olunmalıdırlır.
Xəstəxanada, poliklinikada, digər
tibb müəssisələrində müalicə kursu keçərkən, inyeksiyalar, digər tibbi manipulyasiyalar
zamanı (qan alarkən, analiz verərkən, diş çıxararkən və s.) BİRDƏFƏLİK ŞPRİSLƏRDƏN İSTİFADƏ EDİN!
Xalq təbibləri hepatit zamanı bu dəmləmələri
məsləhət görürlər:
- Pişikotu kökü (1 xörək qaşığı), yemişan gülü (1 xörək qaşığı), zərinc qabığı (1 xörək qaşığı), nanə yarpağı (1 xörək qaşığı) 1 stəkan qaynar suda dəmlənir və 0,5 stəkan gündə 2 dəfə, səhər ac qarına və axşam yatmazdan qabaq qəbul edilir;
- Solmaz çiçəyi (1 xörək qaşığı), adi boymadərən (1 xörək qaşığı), acı yovşan (1 xörək qaşığı), adi rəzyana bəhrəsi (1 xörək qaşığı), nanə yarpağı (1 xörək qaşığı) 1 stəkan qaynar suda dəmlənir və 0,5 stəkan gündə 4 dəfə yeməkdən 15 dəqiqə qabaq qəbul edilir;
- Quşarmudu və itburnu giləmeyvəsi (hərəsindən 1 xörək qaşığı 1 stəkan qaynar suya). 1 xörək qaşığı gündə 2-3 dəfə qəbul edilir.
Hepatit zamanı
tərəvəz şirələri (yerkökü, çuğundur, kələm, kartof) 1:4 nisbətində su ilə qatılaraq,
gündə 0,5 stəkan - faydalıdır.
Son illərdə aparılan tədqiqatlar nəticəsində virus hepatitinə dair yeni məlumatlar dərc edilmiş, müasir klassifikasiyası tərtib edilmişdir.
Hepatit - qaraciyərin diffuz və ocaqlı zədələnmələrlə müşayiət olunan patologiyasıdır. Hepatitlər yaranma səbəbinə görə müxtəlifdir. Bunlara viruslar tərəfindən törədilən - virus hepatitləri, dərman preparatlarının təsiri nəticəsində yaranan - kəskin toksik hepatitlər, mexaniki təsirlərdən irəli gələn - mexaniki hepatitlər və s. aiddir.
Kəskin hepatitlər - şüalanma nəticəsində, bədənin müxtəlif dərəcədə yanıqları, hamiləlik toksikozları, alkoqolizm nəticəsində yarana bilər. Toksik hepatitlər - müxtəlif kimyəvi birləşmələrin qaraciyər toxumasına birbaşa təsirilə əlaqədar olaraq meydana çıxan və onun funksiyasını pozan prosesdir. Virus hepatitləri (hepatitis viralis) - hepatotrop viruslar tərəfindən törədilən antroponoz infeksiyalardan olub, kəskin və xroniki gedişə malikdir və qaraciyərin morfo-funksional, üzvi, destruktiv dəyişikliklərini özündə cəmləşdirir.
Hepatit A - enteroviruslar tərəfindən törədilir. Fekal-oral yolla yoluxur. Yoluxmadan 7-10 gün sonra İgM yaranır və 6 ay müddətində təyin oluna bilər. HAV-da İqG rekonvalessensiya dövründə yaranır və erkən diaqnostika kriterilərindən sayıla bilməz. Bu markerin aşkarlanması nə vaxtsa keçirilmiş infeksiya haqqda xəbər verir.
Hepatit B - törədicisi hepadnavirusdur (hepadnaviridae). Antropanoz (yalnız insanların yoluxduğu) infeksiyadır. Aşağıdakı infeksion markerləri təyin olunur:
- HBsAg (hepatit B virusunun səthi antigeni) - əsas markerlərdən olub, infeksiyalaşmanı göstərir.
- HBcAg (hepatit B virusunun zülalı) - virusun aktiv reproduksiyasını göstərir.
- HBeAg (hepatit B virusunun zülalı) - virusun aktivliyini, yüksək virulentliyini və infeksiyalaşdırma dərəcəsini göstərir.
- DNT HBV - virusun genom göstəricisidir və s.
Hepatit C - flavioviruslara oxşar törədicilərə malikdir, RNT genomludur. HCV-nin diaqnostikası summar antitellərin aşkarlanmasına əsaslanır. HCV xroniki qaraciyər xəstəliklərinin, sirrozun və hepatosellülyar karsinomaların yaranmasına səbəb olur. Digər laborator metodlarla yanaşı referens metod kimi HCV-nin diaqnostikasında immunoblot metod tətbiq olunur. Metodun üstünlüyü daha həssas olmasındadır.
Hepatit D - deltaviruslar tərəfindən törədilir, yalnız HBsAg (hepatit B virusunun səthi antigeni) pozitiv olan insanlarda aşkarlanır. HBV və HDV birlikdə müşahidə olunarsa daha ağır klinika inkişaf edir.
Hepatit G - postransfuzion hepatitlərdəndir. Monoinfeksiya şəklində az rast gəlinir. HAV, HBV infeksiyaları ilə birgə aşkarlandıqda daha kəskin klinika müşahidə olunur.
Hepatit haqqında hər kəs bunları bilməlidir!
1. Hepatit hansı orqanı zədələyir?
Cavab: Qaraciyər. “Hepatitis” sözü qaraciyərin iltihabı deməkdir. Qaraciyərin zədələnməsi onun funksiyasının pozulmasına gətirib çıxarır. Qaraciyər isə bir-çox vacib funksiyalar yerinə yetirir, məsələn qidaların həzmi, enerji depolanması, qanın toksinlərdən təmizlənməsi, öd sintezi və s. Hepatitlərin bəzi formaları yüngül keçsə də, bəzi formaları çox ciddi problemlərə səbəb ola bilir. Bunlara sirroz və qaraciyər xərçəngi aiddir.
2. Hepatit A, B və C-ni nə törədir?
Cavab: Viruslar. Qeyd olunan hepatitlərin hər biri müxtəlif viruslar tərəfindən törədilir. Ona görə də virus hepatitləri adlanır. Qaraciyərin piylənməsi, çoxlu dərman, alkoqol istifadəsi də hepatitə yol aça bilər.
3. Ən çox yayılmış hepatit hansıdır?
Cavab: Hepatit C. Hepatit C-yə yoluxma digər 2 növ hepatitin cəmindən çoxdur. Bütün dünyada 71 milyon insan xroniki Hepatit C-dən əziyyət çəkir. Hər il 400.000 insan Hepatit C və onunla bağlı ağırlaşmalardan tələf olur.
4. Özünü sağlam hiss etdikdə belə hepatitə görə yoxlanmaq lazımdır?
Cavab: Bəli! Bəzi insanlar uzun müddət hepatitə yoluxduqlarından xəbərsiz olurlar, çünki ciddi patologiya yaranana qədər hepatit heç bir əlamətlə özünü göstərmir. İllik planlı müayinə zamanı xüsusən yoluxma yüksək olan zonalarda hepatit testləri yoxlanmalıdır.
5.Hansı hepatit öz-özünə sağalır?
Cavab: Hepatit A. Hepatit A-ya yoluxma zamanı bir neçə həftəyə pasient sağalır və qaraciyərin işi normallaşır. Hepatit B və C isə xroniki formaya keçməyə meyllidir. Bu o deməkdir ki, infeksiya illərlə orqanizmdə qalaraq qaraciyəri tədricən zədələdir.
6. Hansı hepatitə görə peyvənd vardır?
Cavab: Hepatit A və B-dən qorunmaq üçün peyvənd mövcuddur. CDC tərəfindən bütün yenidoğulmuş uşaqlara xəstəxananı tərk etməzdən öncə Hepatit B peyvəndi vurulması tövsiyə edilir.
7. Hansı hepatit daha çox cinsi əlaqə zamanı yoluxur?
Cavab: Hepatit B. Hepatit B bütün bədən mayelərində və qanda rast gəlinir, ona görə də asanlıqla cinsi əlaqə vasitəsilə yoluxur. Hepatit C əsasən qanla yoluxur. Nadir hallarda cinsi əlaqə ilə partnyora keçə bilər.
No comments:
Post a Comment
Şərhlərinizi bura yaza bilərsiniz.