TƏNGNƏFƏSLİK


Təngnəfəslik tənəffüsün (nəfəs alıb vermənin) tezliyinin, ritminin və ya dərinliyinin pozulması olub, bir qayda olaraq, hava çatışmazlığı hissiyyatı ilə müşayiət olunur. Təngnəfəslik, tənəffüs aktında iştirak edən orqan və sistemlərdə - baş beyin qabığı, tənəffüs mərkəzi, onurğa beyin sinirləri, döş qəfəsi əzələləri, diafraqma, ağ ciyərlər, ürək qan-damar sistemi, habelə qazları nəql edən qan sistemində olan pozğunluqlarla əlaqədar ola bilər. Təngnəfəsliyin bir neçə müxtəlif tipi ayırd edilir:

Mərkəzi tipli təngnəfəslik tənəffüsü tənzimləyən sinir mərkəzlərində dəyişikliklərlə əlaqədardır və çox vaxt nevrozlu (xüsusən, isterik tipli, bax: nevrozlar) xəstələrdə müşahidə olunur. Bu zaman tənəffüsün tezliyi 1 dəqiqədə 50-70 ola bilər və tənəffüs səthi xarakter daşıyır.
Belə hallarda, ilk növbədə xəstəni sakitləşdirmək, onun fikrini yayındırmaq, tənəffüsünü bir qədər saxlayıb dərindən və aramla nəfəs almasına çalışmaq lazımdır. Eyni zamanda xəstəyə sakitləşdirici vasitələr, məsələn pişikotu (valeriana) tinkturası (1 çay qaşığı 30 ml suda) vermək məsləhətdir.

Torako-diafraqmal təngnəfəslik diafraqmanın və ya döş qəfəsinin hərəkiliyinin qabarıq dərəcədə pozulması (meteorizm, kifoz, skolioz, döş qəfəsində ağrı, travma və s.) və yaxud plevra (ağ ciyərləri və döş qəfəsini içəridən örtən pərdə) boşluğunda çoxlu miqdarda mayenin yığılması nəticəsində (məsələn, hidrotoraks zamanı) əmələ gəlir.
Müalicəsi təngnəfəsliyi törədən əsas səbəbin aradan qaldırılmasından ibarətdir.

Ağ ciyər təngnəfəsliyi ağ ciyərlərin, bronxların müxtəlif xəstəlikləri zamanı müşahidə edilir. Təngnəfəslik bilavasitə ağ ciyərlərin səthinin kiçilməsi, ağ ciyər toxumasının elastikliyinin, yığılıb-açılma qabiliyyətinin (restriksiya) itirilməsi ilə (məsələn, pnevmoskleroz, ağ ciyərlərin fibrozu zamanı) əlaqədar ola bilər. Buna restriktiv təngnəfəslik deyilir və bu tip təngnəfəsliyə nəfəs almanın çətinləşməsi (inspirator təngnəfəslik) və qısa nəfəs vermə xasdır.
Alveollarda qazların diffuziyasının pozulması kəskin təngnəfəsliklə müşayiət olunur. Belə xəstələrdə dərinin və selikli qişaların qaralması («qara» sianoz) müşahidə olunur. Təngnəfəslik və sianoz kiçicik fiziki gərginlikdən sonra artır.
Təngnəfəslik bronxların ötürücülük qabiliyyətinin (havanı ötürməsi) pozulması zamanı əsas simptomlardan biridir. Bronxların ötürücülüyü, onların spazmı (yığılması, daralması), selikli qişasının şişkinliyi (ödemi) və yaxud bəlğəmlə tutulması nəticəsində pozula bilər. Buna obstruktiv təngnəfəslik deyilir və bu tip təngnəfəsliyə nəfəs vermənin uzanması və çətinləşməsi (ekspirator təngnəfəslik), nəfəs vermə zamanı boyun venalarının şişməsi xasdır (bronxial astma, astmatik bronxit). Tənəffüs zamanı, hətta kənardan belə, xırıltılar eşidilir.

Müalicəsi bronxgenəldici (efedrin hidroxlorid, belladonna, teofedrin, eufillin və s.), bəlğəmin çətin gəlməsi zamanı bəlğəmgətirici (bax: astma, bronxit) vasitələrin tətbiqindən ibarətdir. 

Unutmayın ki, dərman vasitələrinin və onların dozalarının həkim tərəfindən individual olaraq seçilməsi vacibdir!!!

Ürək təngnəfəsliyi ürəyin qanı qovma qabiliyyətinin zəifləməsi, və yaxud qanın ağ ciyərlərdə durğunluğu ilə, əksər hallarda isə, hər iki komponentin iştirakı şəraitində, ürəyin sol şöbələrinin çatışmazlığı ilə əlaqədardır. Buna çox zaman «ürək astması» da deyilir (bax: astma). Belə xəstələrdə tənəffüsün tezliyi və dərinliyi artır, xəstələr yataqda məcburi oturaq vəziyyət alırlar. Təngnəfəslik gecə yuxuda da ola bilər, ancaq əksər hallarda fiziki gərginlikdən sonra əmələ gəlir. Ürək təngnəfəsliyi, adətən, şişkinliklə (ödem), əl və ayaqların soyuması ilə müşayiət olunur. Əmələ gəlmə mexanizminin mürəkkəbliyi ilə əlaqədar müalicəsi ürək qlikozidlərinin və sidikqovucu vasitələrin həkimin ciddi nəzarəti altında təyin edilməsindən ibarətdir.

Hematogen təngnəfəslik qazların (oksigen və karbon qazı) qanla nəqlinin pozulması ilə əlaqədar olub, anemiyalı xəstələrdə (xüsusən, dəmirdefisitli anemiyalarda), qanda hemoqlobinin azalması şəraitində müşahidə edilir (bax: anemiya). Müalicəsi əsas xəstəliyin aradan qaldırılmasına yönəldilməlidir.

Xalq təbibləri təngnəfəslikdən 50 addım belə ata bilməyən xəstələrə və ahıl yaşlı adamlara aşağıdakı resepti məsləhət görürlər:
  • 1 litr balın üzərinə 10 limonun şirəsini və ət maşınından keçirilmiş 10 baş təmizlənmiş sarımsağı əlavə edərək 1 həftə ağzı kip bağlı qabda saxlayın. Hər gün 4 çay qaşığı qəbul etmək lazımdır. Göstərilən miqdar 2 aya kifayət edər.
Təngnəfəslik zamanı dəmrovotu dəmləməsi (15 q 1 stəkan qaynar suya) effektlidir. Gündə 3 dəfə 2 xörək qaşığı qəbul edilməlidir.





No comments:

Post a Comment

Şərhlərinizi bura yaza bilərsiniz.